«Азаматтық қоғам институттарын Қазақстандағы БҰҰ‑ның Тұрақты даму мақсаттарын іске асыруға тарту»
5 қарашада «Expo&Women» халықаралық ұйымының ұйымдастыруымен, НАО «Азаматтық бастамаларды қолдау орталығы», ҚР Ақпарат және қоғамдық даму министрлігі мен Экономикалық зерттеулер институтының қолдауымен Тұрақты даму мақсаттары бойынша республикалық онлайн-конференция өтті.
Жобаның серіктестері: Президенттің жанынан әйелдер ісі және отбасы‑демографиялық саясаты жөніндегі Ұлттық комиссия, Білім және ғылым министрлігі жанындағы Бала құқықтарын қорғау комитеті, Сыбайлас жемқорлыққа қарсы агенттік, Ұлттық экономика министрлігінің статистика комитеті.
Мемлекеттік ұйымдардың өкілдері мен тәуелсіз сарапшылар қауіпсіздік пен адам құқықтарын қорғау саласындағы заманауи сын-қатерлерге жауап беру механизмдерін талқылады — әсіресе ЦУР 16: ТЫНЫШТЫҚ, АДАЛДЫҚ ЖӘНЕ ТИІМДІ ИНСТИТУТТАР саласындағы өзекті мәселелер.
Айта кетейік, 2016 жылдан бері Қазақстанда НАО «Азаматтық бастамаларды қолдау орталығы» жұмыс істейді, оны Қазақстандық ҮЕҰ бастамасымен, азаматтық қоғамды дамытуда үздік елдердің тәжірибесін ескере отырып құрды. Үкіметтік емес ұйымдар арқылы Центр әлеуметтік жобаларды жүзеге асырады — олардың әрқайсысы Тұрақты даму мақсаттарына тікелей байланысты. Биыл мұндай жобалар саны — 116.
«Шамамен 800 азаматтық бастама мини‑гранттар арқылы қолдау табады. Гранттардың сомалары түрлі. Бізде ауыл деңгейінде азаматтық бастамаларды қолдау бағытындағы жобалар да бар», — деді Центр Басқарма төрайымы Батима Мұқина конференцияны ашқан кезде.
НАО «Азаматтық бастамаларды қолдау орталығы» тұрақты түрде ҮЕҰ‑ларға мемлекеттік гранттар беру конкурстарын ұйымдастырады. Осы аясында «Expo&Women» жобасына ЦУР‑16 тақырыбында ақпараттық-ағартушылық жұмыс жүргізу үшін қаржылық қолдау көрсетілді. Осы бағытта 17 республикалық онлайн-семинар ұйымдастырылды, оларда келесі тақырыптар қозғалды:
- Балалар мен жасөспірімдерге бағытталған барлық зорлық-зомбылық пен пайдалану формаларын жою;
- Отбасылық тұрмыстағы зорлық;
- Жастар мен әлеуметтік ортада сыбайлас жемқорлыққа қарсы мәдениет қалыптастыру;
- Қоғамдық қолжетімділік, ақпарат, негізгі бостандықтар — ұлттық заңнама мен халықаралық келісімдерге сәйкес, т.б.
«Көптеген семинарлар тікелей эфирде өткізілді. Алты айда жалпы көру саны 30 000-нан астам болды, бұл Қазақстан халқы арасында осы тақырыптың сұранысқа ие екенін анық көрсетеді», — деп бөлісті Лязят Аскарова, «Expo&Women» халықаралық ұйымының Басқарма төрайымы, жоба жетекшісі.
«Expo&Women» бастаған ағартушылық іс-шаралар шеңберінде әлеуметтік зерттеу жүргізілді, Қазақстанда ЦУР енгізуді іске асыруға арналған әдістемелік ұсыымдар әзірленді, қоғамдық әрі Тұрақты даму мақсаттарының көшбасшы тұлғалары қатысқан ақпараттық видео-жарнама дайындалды. Сол видеода Лязят Қажытаевна былай үн қатты:
«Планетамыз бір ғана. Бізде Планета Б жоқ, сондай-ақ Б жоспары да жоқ, сондықтан БҰҰ ұсынған жаһандық мақсаттар бізге бәрімізге қатысты. БҰҰ Резолюциясының 50-тармағында «планетаны құтқарудың бір ғана мүмкіндігі бар» делінген. Мен сіздерді БҰҰ жаһандық мақсаттарын өз мақсаттарыңызға айналдыруға шақырамын.»
ПРООН және адам құқықтары
ПРООН 170 елде Тұрақты даму мақсаттарын іске асыруға көмектеседі. Қазақстанда да ауқымды жұмыс жүргізілуде. «ЦУР Ұлттық платформасын құру бөліс» жобасының жетекшісі Айгерим Егембердиева елдегі Тұрақты даму мақсаттарын іске асыруға бағытталған Ұйым бағдарламалары туралы баяндады.
«Азаматтық қоғам институттарын ЦУР іске асыруға тарту институционалдық негіздер мен құралдарды күшейтуге ықпал етеді. …ПРООН ұлттық серіктестермен маңызды бағыттарда ынтымақтастығын тұрақты түрде нығайтады. Бұндай бастамалар мен жобалар бір мақсатты көздейді: тұрақты өзгерістерге жету және оны бекіту», — деді ол.
«ЦУР Ұлттық платформасын құру серіктестігі» арқылы Қазақстанда Бірінші ерікті ұлттық шолу дайындалды. Экономикалық зерттеу институтының сарапшылары елдің 17 өңірінде дөңгелек үстелдер мен «Миссия 2030» іскер ойын ұйымдастырды. Өңіраралық ЦУР қаржыландыру бойынша бірінші саммит өтті.
«Бұл шараларға барлық мүдделі тараптар қатысты. Біз осы жобадан шығатын әсер кешенді болсын деп күтеміз — ол үкіметтің ЦУР-ды ұлтты деңгейге ендіру жөніндегі шараларын тиімді қолдауға қызмет етеді», — деді конференция барысында Егембердиева ханым.
Ол сондай-ақ: ұлттық министрліктердің қолдауымен 2020–2030 жылдар аралығына арналған арнайы бағдарлама іске қосылғанын, әлеуметтік жобалардың бюджетін ұлғайту, әсіресе осал топтарға — әйелдер мен балаларға ерекше көңіл бөлу жоспарланып отырғанын айтты.
«Адам құқықтары жөнінде көп айтуға болады. Конституцияның 1-бабында «мемлекеттің ең жоғары құндылықтары — адам, оның өмірі, құқықтары мен бостандықтары» делінгенін еске салсақ болғаны», — деп атап өтті құқық қорғаушы Эльвира Азимова. Оның пікірінше, ЦУР адам құқықтарын қорғаудың үлгілі механизмі бола алады.
«Егер ЦУР‑16 туралы айтатын болсақ. Мысалы, 16.3 – ұлттық және халықаралық деңгейде заңның үстемдігін қолдау мен барлығына құқыққа тең қолжетімділікті қамтамасыз ету. Қазақстан 2019 жылы Ұйымға өз еркімен бірінші баяндамасын ұсынған. Онда адам құқықтары жөніндегі өкілдің мәртебесі заңмен бекітілгені көрсетілген — бұл атқарушы биліктен тәуелсіз құқық қорғаушы механизм. Оның құралдары адам құқықтарының бұзылуына қатысты мәселені көтеруге мүмкіндік береді. Қазір Қазақстанның екінші басты бағыты — әйелдерге бағытталған тұрмыстық зорлықты азайту», — деп түйіндеді құқық қорғаушы.
Өкінішке орай, барлық шараларға қарамастан, әйелдер мен балаларға қарсы зорлық әлі де кең тараған негативті құбылыс болып қалуда. Бұл мәселені болдырмауға бағытталған ЦУР 16.1 — барлық зорлық‑зомбылық формаларын қысқарту мен одан болатын өлім-жолақтарды төмендету.
«Қазақстан Президентінің 2 қыркүйекте халыққа жолдауында балалар мен олардың отбастары зорлық көрген жағдайда қорғау, әйелдер мен балаларға қарсы қылмыстар үшін жауапкершілікті күшейту тапсырылды. «Отбасы-тұрмыс зорлығы туралы» жаңа заң әзірленуде, сондай-ақ кейбір заңнамаларға толықтырулар енгізу ұсынылып отыр», — деді Салтанат Тұрсынбекова, «Nur Otan» партиясы жанындағы Әйелдер мен отбасы мәселесі жөніндегі республикалық кеңестің мүшесі әрі «Қазақстан — зорлықсыз отбасы» жобасының жетекшісі.
Сондай-ақ, ол әйелдер мен балаларды қолдаумен айналысатын кризистік орталықтар мен қоғамдық қорлардың (мысалы: «Немолчи», «Қорғау», «Родник», «Аманат», «Подруги» және т.б.) жұмысын атап өтті.
ЦУР Секретариаты
Қазақстанда Тұрақты даму мақсаттарын жүзеге асыруды үйлестіру үшін ЦУР бойынша үйлестіру кеңесі жұмыс істейді. Кеңестің үйлестіруші органы — ҚР Ұлттық экономика министрлігі. Секретариат қызметін Экономикалық зерттеулер институты (ERI) атқарады — ол бастамаларды эксперттік‑талдамалық қолдау көрсетеді.
Кеңестің негізгі міндеттері:
- Қазақстан Республикасында ЦУР жүзеге асыру үшін бірыңғай саясатты қалыптастыруға ұсыныстар қарау;
- ЦУР бағыттары бойынша ведомствоаралық жұмыс топтарының қызметін үйлестіру;
- ЦУР көрсеткіштерін орындауды қамтамасыз ету жөніндегі ұсыныстарды қарау;
- Қазақстанның Тұрақты даму мақсаттары бойынша Ұлттық ерікті шолуын қалыптастыруға қатысу.
Сонымен қатар, ERI Қазақстанда ЦУР іске асыруды аналитикалық‑сараптамалық қолдаумен қамтамасыз етеді.
Конференцияның бірінші бөлімін қорытындылай келе, ERI Басқарма төрағасының орынбасары, жоба сарапшысы Шахарбану Жакупова институттың зерттеу жұмыстарының маңыздылығы мен азаматтық қоғам институттарын ЦУР орындауға тартудың экономикалық әсерін атап өтті.
«Әлеуметтік-экономикалық даму үшін қандай институционалдық шаралар қабылданып жатқанын түсіну үшін жүзеге асырылып жатқан реформаларды жалғастыру керек: макроэкономикалық тұрақтылық қамтамасыз ету, экономиканы диверсификациялау — еліміздегі өзгерістер осылай жүруде», — деді ол.
Конференцияның екінші бөлігі тематикалық сессияларға арналды.
Тақырыптық сессияларда азаматтық қоғамның рөлі талқыланды:
- Отбасылық-тұрмыстық зорлықпен күресте;
- Балалардың құқықтарын қорғауда;
- Әлеуметтік салада сыбайлас жемқорлықпен күресте;
- Қоғам және БАҚ-тың ақпарат пен ашық деректерге қолжетімділігі мәселелерінде